Creativity is seeing what everyone else has seen,
and thinking what no one else has thought.
Albert Einstein
Creativity is seeing what everyone else has seen,
and thinking what no one else has thought.
Eind 2019 verliet Robin Hunor de Nederlandse vastgoedbranche, zegde zijn huur op en vestigde zich samen met zijn partner Alia Nazri voor een nieuw avontuur aan de voet van de Hoge Atlas in het Marokkaanse Marrakesh. ‘Marokko heeft met haar gastvrije manier van leven, de vele ontdekkingsmogelijkheden en de prachtige landschappen, mijn hart veroverd’, vertelt Robin. De droom om in deze koningsstad een boutique hotel te starten nam door de wereldwijde uitbraak van corona al snel een andere wending. ‘Het leven: *knipoogt* datgeen er gebeurt wanneer je druk bent met plannen maken. De strenge lockdown waarin we snel na onze aankomst belandden bracht ons ertoe een ander spoor te nemen: dat van de authentieke, traditionele Zelliges.’
Op één van hun binnenlandse, verkennende reizen door en om de bergen heen zijn Robin en Alia terechtgekomen in de meest intellectuele stad van Marokko: Fez. Deze stad heeft de oudste universiteit ter wereld waaruit historisch gezien veel geleerden zijn voortgebracht. Daarbij is Fez dé tegelstad van Marokko en de enige stad in het land met een specialistische opleiding tot Maâlem – Meester in Mozaïek. Robin: ‘Een Meester word je niet zomaar. Het vergt training, discipline en wiskundig inzicht om complexe vormen en elementen te kunnen creëren. Alle stukjes moeten systemisch in elkaar passen. Hoe kleiner de motieven hoe specialistischer het werk. In Fez hebben we alle aspecten van meer dan 1000 jaar oud tegelambacht persoonlijk kunnen beleven en zijn we verliefd geworden op de Marokkaanse tegelkunst.’
In het huis waarin de partners momenteel wonen zijn de wanden en vloeren veelal bekleed met de authentieke, handgemaakte Zelliges. ‘Het woord ‘Zellige’ is afgeleid van het Arabische woord زَلَجَ dat ‘schuiven’ betekent’, legt Robin uit. ‘De Zelliges schuiven nagenoeg naadloos in elkaar, zonder voegen. Wereldwijd is er een handjevol bedrijven dat deze handgemaakte tegels aanbiedt. Zuidoost-Azië is onontgonnen gebied op dit vlak terwijl de mensen in die regionen juist gek zijn op de charmante tegels uit deze contreien. De combinatie van Alia’s Aziatische achtergrond en mijn Europese roots biedt veel mogelijkheden om dit ambacht verder de wereld in te brengen. Zo startten we, na een ongekende bureaucratische exercitie, ons bedrijf Maison Regalia, het adres voor Zellige Al-Fessi, Bejmat Al-Marrakchi en Mozaïek Beldi.’
Al duizend jaar lang wordt de klei, gewonnen uit de bergen in Fez, met de hand verwerkt tot eindproduct. ‘Robin: ‘Het maken van Zelliges is een volledig handmatig en arbeidsintensief traject. Eerst wordt de klei opgelost in water tot een vloeibare massa. Vervolgens wordt dit gezeefd en in speciale mallen van ongeveer 11 x 11 cm gegoten, of 5 x 15 cm als het gaat om Bejmat vloertegels. Deze natte vormen worden twee á drie dagen op organische wijze in de zon gedroogd. Bakken vindt twee keer plaats in traditionele, op hout met olijvenpitten gestookte ovens. De zongedroogde klei wordt verticaal gestapeld. Hoe hoger de stenen in de oven gepositioneerd zijn, hoe heter deze gebakken worden. Dit verschil in niveau en temperatuur bepaalt de nuances in de kleur van het glazuur. Traditionele Zelliges zijn te verkrijgen in 32 natuurlijke, minerale kleurpigmenten. Alle benodigde middelen komen uit de lokale omgeving rondom Fez. We gebruiken wat de bergen ons geven en vinden het belangrijk om de traditie in ere te houden en bij te dragen aan het bestaansrecht van dit ambacht. Verzoeken voor een speciale afwerking of kleur komen ook voor, bijvoorbeeld extra glanzend, mat, of metallic afwerkingen zoals goud-, zilver- en brons kleuren.’
De tegels zijn de basis voor het bekleden van wanden en vloeren in woningen en voor het fijne mozaïek dat wordt gebruikt in moskeeën, overheidsgebouwen en paleizen. Hoewel in Marokko hele gebouwen van top tot teen worden voorzien van Zelliges worden deze tegels in Europa en Azië het meest gebruikt als decoratief designelement in luxere woonhuizen, restaurants, hotels, spa’s, badhuizen en sauna’s. Robin: ‘De keramische bovenlaag is ontzettend hard, waterdicht, kleurecht en duurzaam. Dit maakt de Zelliges heel geschikt voor keukens, badkamers en buitentoepassingen. Ook wordt deze tegelkunst veel toegepast in statement elementen als een sierwand, een in het oog springende haardschouw, of een zwembad.’
De eerste ambachtsman – een Rasham – tekent de vormen af op de tegels. Daarna worden door de Nakkash en de Khalias de grove en fijne vorm van de tegels gebeiteld. Zij gebruiken beide een speciale hamer met een beitelkant waarmee zij heel precies de tegel in elke denkbare vorm kunnen tikken. Als uiteindelijk een mozaïek wordt gemaakt dan ontwerpt en legt de Maâlem het patroon. Dit 100% ambachtelijke product heeft daardoor veel charme en karakter. Geen tegel is precies hetzelfde. In een wand met het momenteel populaire schubbenpatroon zitten zo’n 250 stuks per vierkante meter verwerkt. Hier is men een halve dag mee bezig.
De vraag naar authenticiteit en ambachtelijkheid groeit en er worden wereldwijd steeds meer maatwerk interieurs gemaakt. Dit is een gunstige periode om het verhaal van deze tegelkustenaars onder de aandacht te brengen. Robin: ‘Onze opdrachtgevers zijn vooral interieurprofessionals, architecten en interieurontwerpers waarbij ons verhaal om een millennium oude traditie in stand te houden resoneert. Zij hebben de relaties en contacten met de eindgebruikers in het luxere segment en weten exclusiviteit, handwerk en ons historische verhaal op waarde te schatten.’
De tegels van Maison Regalia komen in 25 standaard vormen in meerdere formaten, maar elke gewenste vorm kan op maat worden gemaakt. ‘Voor bijzondere projecten bespreken we de ontwerpen met de leverancier’, legt Robin uit. ‘Een opdrachtgever is vrij om zelf een bepaald patroon te creëren voor bijvoorbeeld een tafelblad, wand of waterbassin. In Marokko worden meubelstukken met Zelliges standaard gezet in cement. Echter, in verband met transport en hanteerbaarheid maken wij hiervoor gebruik van lichtgewicht kunsthars. Traditionele ontwerpen worden momenteel door Maison Regalia moderner vormgegeven in kleur en patroon, waardoor deze producten meer toepasbaar worden in en buiten Europa. De Marokkaanse uitbundigheid valt niet altijd in de smaak bij de rest van de wereld die Zelliges liever niet als én wand-, én vloer gebruiken maar als eyecatching element in een verder sereen geheel. Onze Zelliges worden standaard los geleverd, maar voor grotere oppervlakten kunnen we ook panelen maken van 30x30cm, dat is veel gemakkelijker te verwerken door de tegelzetten. Ondanks de toeslag voor het maken van de panelen, levert dit een aanzienlijke besparing op arbeidskosten voor de eindgebruiker.’
Robin is blij dat hij de stap heeft gewaagd en samen met zijn partner naar Marokko is geëmigreerd. ‘Inmiddels heb ik mijn draai gevonden, ben ik in veel interessante situaties terecht gekomen en heb ik veel mooie mensen mogen ontmoeten. Zelf bestieren we vanuit deze basis de Nederlandse en Aziatische markt in met name Hongkong en Singapore. In landen als Italië, Frankrijk en Spanje zoeken we partners om samen actief de lokale markt te bewerken.’
Dit pure handgemaakte product is in niets te vergelijken met machinaal vervaardigde tegels. We bouwen aan een gezond, internationaal bedrijf waarbij lokaliteit, ambacht, traditie en kwaliteit centraal staan bij het creëren van duurzame, karakterrijke elementen en inrichtingen over de hele wereld. Met respect voor het verleden, bouwen we aan het heden.’
Op commando van Uitgeverij Sanders Media, gepubliceerd in vakblad Meubel+